OpenStandaarden 2

OpenStandaarden
ICT-standaarden kunnen 'open' of 'leveranciersgebonden' zijn.
Het gebruik van leveranciersgebonden standaarden is veelal beperkt door intellectueel eigendomsrecht.
Door een OpenStandaard te gebruiken, kan software van verschillende leveranciers makkelijker met elkaar informatie uitwisselen.
Sinds 1 december 2008 geldt er een ‘pas toe of leg uit’-verplichting voor gemeenten, provincies, rijk, waterschappen en alle uitvoeringsorganisaties: wanneer u ICT inkoopt of laat ontwikkelen, moet u in principe deze technische specificaties hanteren.
Pas het bijvoorbeeld toe bij (web) applicaties, HRM-systemen, financiële administratie, en andere software.

OpenStandaarden zijn specificaties van een bepaald type product of dienst, zodat deze door veel partijen te hanteren is.
Een voorbeeld van een OpenStandaard is het gebruik van HTML, de standaard opmaaktaal voor webpagina’s, waar geen beperkingen aan zitten vanwege intellectuele eigendomsrechten.

Praktische voordelen
OpenStandaarden vergemakkelijken het koppelen van andere producten of diensten.
Daarnaast is het eenvoudiger om het beheer van een ICT-product of -dienst onder te brengen bij een andere leverancier, als dat nodig is.

Het gebruik van OpenStandaarden beperkt het risico op een zogenoemde vendor lock-in.
Hiervan is bijvoorbeeld sprake als een leverancier werkt met specifieke koppelingen die niet aansluiten op ICT-systemen van andere leveranciers.
Leveranciersafhankelijkheid is daarvan het gevolg.
Een vendor lock-in is in de praktijk lastig: bij verandering van leverancier zijn de migratiekosten (omschakelkosten) doorgaans onevenredig hoog.

OpenStandaarden en OpenSource
OpenStandaarden worden vaak in één adem genoemd met 'openSource' software.
Er is een verschil:

OpenSource heeft te maken met de gebruikersrechten van een software.
OpenSource is geen vereiste voor het gebruik van OpenStandaarden; in moderne 'closed source' software worden namelijk óók OpenStandaarden verwerkt.
Daarmee is moderne closed source software gewoon inpasbaar in het ecosysteem dat we inmiddels kennen als de digitale overheid.
OpenStandaarden ondersteunen gegevensuitwisseling tussen systemen.
Daarbij mogen er geen hindernissen zijn op het terrein van intellectueel eigendom.

Toepassen van OpenStandaarden bij inkoop
Door het kabinet is het Forum Standaardisatie ingesteld.
Zij beheren de ‘pas toe of leg uit’-lijst met OpenStandaarden.
Dit zijn technische specificaties.
Gebruik van deze standaarden is verplicht voor gemeenten, provincies, rijk, waterschappen en alle uitvoeringsorganisaties.
Ook is er een lijst met gangbare standaarden, ter aanbeveling.

Het Forum Standaardisatie heeft voor verschillende betrokkene bij ICT-inkoop (zoals ICT architect, jurist, inkoper) informatie opgesomd voor het gebruik van OpenStandaarden.
Er is een Beslisboom om snel te kunnen bepalen welke standaarden van toepassing zijn voor uw project.
Er is een handreiking over het toepassen van OpenStandaarden bij inkooptrajecten, met onder andere voorbeeldteksten.
Voor inkoopeisen voor privacy- en informatiebeveiliging bestaat de ICO Wizard.
Hiermee kunnen organisaties dat de juiste veiligheidsnormen in beeld krijgen, om op te nemen in het programma van eisen van een aanbesteding.
De ICO Wizard vult de Beslisboom nader aan en gaat dieper in op de normen.
Voor Gemeentelijke Inkoop bij IT (GIBIT) biedt de VNG een overeenkomstengenerator.
Dit helpt gemeenten een keuze te maken welke standaarden van toepassing zijn en is gekoppeld aan de lijst van het Forum Standaardisatie.

De 'pas toe of leg uit'-verplichting
Er is een onderscheid tussen aanbevolen en verplichte OpenStandaarden.
De verplichte standaarden zijn voorgeschreven met de Wet digitale overheid.
Bij de aanschaf en ontwikkeling van ICT-oplossingen moet u in beginsel gebruik maken van de verplichte OpenStandaarden.
Afwijking moet worden gemotiveerd ('pas toe of leg uit').
Een besluit daartoe moet nauwkeurig worden gedocumenteerd en opgenomen in de bedrijfsvoeringsparagraaf van het jaarverslag, inclusief waarom de OpenStandaard niet is toegepast.
Zie de paragraaf 3.24 Bedrijfsvoeringsparagraaf, punt 3 onder 'Toelichting paragraaf 2 - Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen' van de Rijksbegrotingsvoorschriften.

Monitoring van het gebruik van OpenStandaarden
Jaarlijks wordt door Forum Standaardisatie het gebruik van OpenStandaarden bij de (semi-)overheid gemonitord.
De Monitor OpenStandaarden 2020 en eerder monitoren leggen per standaard uit wat het gebruik is bij feitelijke ICT aanbestedingen.
De rapportages worden vanaf 2011 jaarlijks aan de Tweede Kamer aangeboden.

European Catalogue
Europa ontwikkelt momenteel een prototype voor een Europese catalogus met standaarden.
Doel van deze European Catalogue is informeren op Europees niveau om zo aanbestedende diensten te helpen bij het gebruik van standaarden bij hun ICT inkopen.